حقوق بشر در محیط کار
ایجاد شرایط انسانی در محیط کار
بهانهای برای توجه به «انسان»
روز حقوق بشر بهانهای برای یادآوری ضرورتهای اساسی و ابتدایی زندگی بشر است. پس از دوران سیاه جنگهای جهانی روز حقوق بشر نمادی است تا با توجه به آن از بروز فجایع انسانی جلوگیری کنیم. تلاشهای بسیار انجامشده تا این حقوق بهعنوان حقوق غیرقابلچشمپوشی در هر جغرافیا و زمان در نظر گرفته شود. طبق اعلامیه حقوق بشر دولتها، سازمانها و افراد موظفاند حقوق هر انسان با هر جنس، سن، ملیت، مذهب و نژاد را رعایت کنند.
حقوق بشر در محیط کار
با توجه به آمارِ افراد شاغل و انواع تبعیضها در سازمانها، شرکتها و کارخانهها، حقوق بشر در محیط کار از مسائل پراهمیت است. در ایران حدود یکسوم جمعیت شاغل هستند و نسبت اشتغال به جمعیت در جهان به 59 درصد میرسد. تأثیر مستقیم و غیرمستقیم درآمد، رضایت شغلی و امنیت شغلی بر کیفیت زندگی غیرقابلانکار است. تقریباً زندگی تمام افراد به درآمد حاصل از کار وابسته است. با توجه به زمانی که افراد شاغل در محیط کار میگذرانند، رعایت حقوق بشر بر زندگی آنها تأثیر زیادی دارد.
حقوق کار در اعلامیه جهانی حقوق بشر
ماده 23 اعلامیه جهانی حقوق بشر به حقوق کار و حقوق افراد در محیط کار اشاره دارد. این ماده در چهار بند نوشتهشده و شامل موارد زیر است:
- هر انسانی حق دارد که صاحب شغل بوده و آزادانه شغل خویش را انتخاب کند، شرایط کاری منصفانه مورد رضایت خویش را دارا باشد و سزاوار حمایت در برابر بیکاری است.
- هر انسانی سزاوار است تا بدون رواداشت هیچ تبعیضی برای کار برابر، مزد برابر دریافت نماید.
- هرکسی که کار میکند سزاوار دریافت پاداشی منصفانه و مطلوب برای تأمین خویش و خانواده خویش موافق باحیثیت و کرامت انسانی بوده و نیز میبایست در صورت نیاز از پشتیبانیهای اجتماعی تکمیلی برخوردار گردد.
- هر شخصی حق دارد که برای حفاظت از منافع خود اتحادیه صنفی تشکیل دهد یا به اتحادیههای صنفی بپیوندد.
فرصتهای شغلی برابر
برخورداری از فرصتهای شغلی برابر بدون در نظر گرفتن جنسیت، نژاد، ملیت و دین یکی از اصول حقوق بشر است. در این راستا عدم قید جنسیت در آگهیهای استخدامی یا عدم ترجیح ملیت درروند استخدام به اعمال این حقوق کمک خواهد کرد.
امنیت و بهداشت
اهمیت ایمنی و بهداشتکار در مقدمه اساسنامه سازمان بینالمللی کار تصریحشده است. پیشگیری از حوادث ناشی از کار، حفاظت از تندرستی کارگران، حمایت از کارگران در برابر خطرهای ناشی از آلودگی هوا، صدا و ارتعاش ازجمله موارد این اساسنامه است. همچنین معیارهای ویژهای برای حمایت از کارگران در برابر خطرهای خاص تعیینشده است، مانند خطرهای مواد شیمیایی، مواد مسمومکننده، مواد سرطانزا، پرتوهای یونساز و نیز ممنوعیت فروش، اجاره و استفاده از ماشینهایی که حفاظ کافی ندارند.
امنیت جسمی و روانی زنان در محیط کار یکی از موارد مهم در این خصوص است. آزارهای جنسی در محیط کار بارزترین نمود تبعیض جنسیتی و بر اساس اعلامیه سازمان بینالمللی کار مصداق نقض حقوق بشر است.
فرصت ارتقای شغلی
کارفرمایان موظفاند امکان پیشرفت و ارتقا شغلی را برای تمامی کارمندانشان فارغ از جنسیت، ملیت و مذهب به یکمیزان فراهم آورند. کشورهای مختلف قوانینی وضع کردهاند تا این امر محقق شود. دولت هند شرکتهای این کشور را موظف کرد تا حداقل از یک زن در ترکیب هیئتمدیره خود استفاده کنند. مردسالاری و تبعیض نژادی مانع از حضور سیاهپوستان و زنان در شغلهای ردهبالا شده است و این قوانین به فرآیند حرکت بهسوی برابری کمک خواهد کرد.
آزادی بیان و حق ایجاد تشکل صنفی
آزادی بیان و امکان انتقاد از شرایط کاری از اصول اولیه حقوق بشر است. کارگران و کارمندان باید امکان تشکیل اتحادیههای صنفی و تشکل یابی برای اعتراض به شرایط نامناسب را داشته باشند. برخورداری از تشکلهای صنفی و امکان برقراری ارتباط میان کارگران و کارمندان میتواند به ایجاد شرایط مناسب برای کار بیانجامد.
عدم اجبار در نوع پوشش
کمیسیون حقوق بشر بهمنظور جلوگیری از تبعیض حقوق کارکنان زن، خواستار منع اجرای قانون پوشیدن لباسهای نامناسب در محیط کار شده است. کارفرمایان باید مطمئن شوند که قوانین پوشش لباس در محیط کارشان، در راستای اجرای کلیشههای جنسیتی نباشد. اجبار زنان به پوشیدن کفش پاشنهبلند از موارد ذکرشده است. آزادی انتخاب نوع پوشش برای تمامی افراد فارغ از مذهب و جنسیت یک ضرورت حقوق بشری است.
دریافت دستمزد کامل و بهموقع
دریافت دستمزد در قبال کار مانند سایر موارد حقوق بشر به نظر بدیهی است؛ اما اجرای این مورد نیز نیاز به حمایت دولتها دارد. در جهان عدم دریافت حقوق بهطور کامل و در موعد مقرر خبری تکراری است. فرار کارفرمایان از قانونهای مصوب نقض این حقوق است. خودداری کارفرمایان برای انعقاد قرارداد و یا اجبار کارمندان به امضای قراردادهای غیرواقعی و سفید یکی دیگر از مشکلات این حوزه است.
در روزهای اخیر خبری توجه همگان را به خود جلب کرده است. مشتریان برند زارا در شهر استانبول با برچسبهای عجیب در خریدهای خود روبرو شدند، کارگران هنگام دوخت لباس این برچسب را داخل لباسها جاسازی میکردند. بر روی برچسبها این جمله نوشتهشده: «این لباسی را که میخرید من تولید کردهام اما برای آن دستمزدی دریافت نکردهام.» تعویق در پرداخت حقوق که در مورد این خبر صدق میکند نقض حقوق کارگران است.
اگر مناسبات کاری با در نظر گرفتن حقوق انسانی افراد برقرار شود نیازی به قوانین و نظارت بر آنها نیست. ولی در جهانی که هنوز تبعیض و نقض حقوق بشر در آن بهکرات گزارش میشود نیاز است برای ایفای حقوق کار تلاشهای بیشتری صورت پذیرد.
حقوق بشر در محیط کار شامل موارد زیادی از حق برخورداری از شغل تا دریافت حقوق بیکاری است. در اعلامیه حقوق بشر بر حق انتخاب شغل، برابری در دریافت حقوق، رضایت شغلی، حق داشتن شغل، حق برخورداری از شرایط منصفانه و انسانی تأکید شده است. حق دریافت حمایتهای اجتماعی در زمان بیکاری و حق تشکیل اتحادیه صنفی نیز از موارد دیگر حقوق بشر مرتبط با اشتغال است. تکیهبر اجرای این موارد با ایجاد رضایت شغلی افزایش کارایی را به وجود خواهد آورد. همچنین افزایش رعایت حقوق کار به بالاتر بردن سطح کیفیت زندگی افراد میانجامد.
منابع